Wat is een haiku?

De haiku is ontstaan in Japan. Hieronder de beroemdste haiku aller tijden van de bekende haiku-meester Matsuo Basho:

Oh, oude vijver,
een kikker springt van de kant,
geluid van water.

Matsuo Basho 1644 – 1694

TIP: Een selectie van de beste haiku's van Basho zijn ook in het Nederlands verschenen in de uitgave Privé-domein 242 - De herfstwind dringt door merg en been.

Vorm van een haiku

Een westerse haiku bestaat meestal uit drie regels van 5, 7 en 5 lettergrepen. In Japan is dit vormkenmerk echter geen standaard. Daar schrijft men een haiku vaak op één regel. Ook het aantal lettergrepen kan nogal eens wisselen.

Steeds meer westerse haiku-dichters schrijven haiku's met een afwijkend aantal lettergrepen. Daarbij gaat het vaak om minder lettergrepen. Meer dan 17 lettergrepen in een haiku komt bijna nooit voor.

Ook experimenteren tegenwoordig een aantal westerse haiku-dichters met eenregelige haiku's.

Onderwerp van een haiku

De klassieke haiku gaat meestal over een natuurbeleving, zoals de haiku hierboven, maar dit is niet noodzakelijk. Ook het landelijke en huiselijke leven zijn vaak onderwerp van een haiku, zoals in de volgende voorbeelden:

Wadende vrouwen
planten rijst, alles besmeurd
behalve hun lied.

Raizan 1653 – 1716

Bladeren vliegen
voor het huis over het veld,
verrukt is de kat.

Issa 1763 – 1828

Seizoensverwijzing

Traditioneel zit in de haiku een verwijzing naar één van de Japanse seizoenen. Vaak gebeurt dit door het noemen van een bloem, een dier of een weersgesteldheid dat kenmerkend is voor dat seizoen.

TIP: Wie meer wil weten over de geschiedenis en achtergrond van de haiku als dichtvorm kan ik het volgende boek aanraden: Haiku, Een jonge maan.

In het volgende gedicht komt bijvoorbeeld een dier voor die je in Japan alleen in de zomer ziet:

Even bewegen
in de eerste morgenbries
de rupsenharen.

Buson 1716 – 1784

Behalve naar een seizoen, kan een klassieke haiku ook verwijzen naar het Japans nieuwjaar. In Japan geldt het begin van de lente als nieuwjaar. Vooral de eerste ochtend van het nieuwe jaar, als alles vers en nieuw is, is een bron van inspiratie. Bijvoorbeeld in de volgende haiku:

In het morgenrood
op de tip van het graanblad
de rijp van voorjaar.

Onitsura 1660 – 1738

Wending

Ten slotte bevat een haiku vaak een verrassende wending. De eerder geciteerde haiku’s van Raizan en Issa zijn daarvan goede voorbeelden.

Ook in de volgende haiku van de Japanse haiku-dichter Shiki (1867 – 1902) zit een verrassende wending:

Nog dezelfde dag
waarop de klaproos bloeide
door de wind vernield.